Av. Ece Dayıoğlu, FCIArb, FSIArb
Haziran 2021
BİTCOİN’İN TÜRK VE AVRUPA HUKUK DÜZENİNDEKİ YERİ
Kripto Para ve Blokzincir Teknolojisinin Doğuşu
İçinde bulunduğumuz internet çağında elektronik ticaretin yaygınlaşması ile elektronik para birimi yaratılmak istendiyse de kontrol mekanizması olmadığından aynı veriler birden fazla kez kullanılmaya çalışıldığında diğer bir değişle çoklu harcama yapıldığında sanal paranın gelişimine engel olunmuştur (1).
Sonrasında kripto teknolojisinin ortaya çıkması ile özel şifreleme metotları ile güvenliği sağlanan, merkezi bankaları tarafından kontrol edilemeyen, göndereni belli olmayan ve dijital imza veya anahtar ile dağıtılabilen bir kripto para teknolojisi yaratılmıştır (2). Kripto parayı ilk defa üreten kişi Satoshi Nakamoto olup ilk para birimi Bitcoin olmuş 1. nesil blokzincir olarak adlandırılmıştır.
Kripto Para ve Blokzincir Kavramları
Kripto para (Cryptocurrency) elektronik ortamda şifreleme neticesinde elde edilen ve ekonomik değer ifade eden dijital veri olarak tanımlanabilir (3).
Blokzincir (Blockchain) ise bloklardan oluşan şifrelenmiş dağıtık yapıdaki veri tabanı (4) olup kripto paranın çalışmasını sağlayan altyapı teknolojisidir (5). Diğer bir ifadeyle blokzincir, işlemlerin kayıt altına alınabilmesini kolaylaştıran bir hesap defteri aracıdır (6). Blokzincir teknolojisi sonsuz sayıda kopyası tüm dünyadan kullanıcıları arasında dağıtılmış olduğu için dağıtık defter-i kebir teknolojisi olarak da nitelendirilebilmektedir (7).
Token, Coin ve Altcoin Kavramları
Para birimi olmaksızın blokzincir sisteminden etkilenerek kurulmuş altzincirlerin bir kısmı token kullanmaktadır (8). Kriptografik varlık olan token varlıkları temsil etmektedir (9). Diğer bir değişle, token, kripto para dışında herhangi bir varlığı temsil eden, elinde bulundurana çeşitli haklar sağlayan kripto varlıklardır (10).
Token bir platformda belli bir amaç için üretilip dağıtılırken, Coin ise harcanabilir para anlamına gelmekte, güvenli ve şeffaf şekilde platformdan bağımsız şekilde devredilebilmektedir (11).
Altcoin (alternative coin) ise Bitcoin’e alternatif olarak piyasaya sürülen Ethereum gibi kripto paralara verilen isimdir (12).
Bitcoin
Bitcoin merkezi otoriteye bağlı olmayan ve tamamen dijital olan kripto para birimidir (13).
Gizlilik Unsuru
Bitcoin sisteminde gizlilik unsuru katılımcıların sahte anonim kimliklerinden kaynaklanmaktadır. Diğer bir değişle kimliği anonim olan taraflar arasındaki para transferi her ne kadar takip edilebilse de işlem taraflarının kimliği bilinmediğinden sistemdeki gizlilik unsuru temin edilmektedir (14).
Sınırlılık Unsuru
Bitcoin sisteminde 21.000.000 Bitcoin arzı gerçekleşecek şekilde tasarlanmış olup (15) talebin artması durumunda arzın sabit olması nedeniyle Bitcoin değer artışı gösterebilmektedir.
Kullanımı
Bitcoin dijital cüzdan uygulamasındaki kodu telefon ekranına taratarak kullanım kolaylığı sağlamaktadır.
Türk Hukuk Düzenindeki Yeri
Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik (16) m. 1 hükmü uyarınca Yönetmeliğin amacı şu şekilde ifade edilmiştir:
“Bu Yönetmeliğin amacı, ödemelerde kripto varlıkların kullanılmamasına, ödeme hizmetlerinin sunulmasında ve elektronik para ihracında kripto varlıkların doğrudan veya dolaylı olarak kullanılmamasına ve ödeme ve elektronik para kuruluşlarının kripto varlıklara ilişkin alım satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti sunan platformlara veya bu platformlardan yapılacak fon aktarımlarına aracılık etmemesine ilişkin usul ve esasların belirlenmesidir.”
Aynı Yönetmeliğin m. 3/1 hükmü uyarınca kripto varlık kavramı şu şekilde tanımlanmıştır:
“Bu Yönetmeliğin uygulanmasında kripto varlık, dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıkları ifade eder.”
Söz konusu Yönetmeliğin m. 3/2 ve 3/3 hükümleri uyarınca kripto varlıkların, ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılamayacağı ve kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılmasına yönelik hizmet sunulamayacağı düzenlenmiştir.
Yönetmeliğin m. 4 hükmü uyarınca ödeme hizmetlerinin sunulmasında elektronik para ihracında kripto varlıkların kullanılmayacağı yönünde şu şekilde düzenleme getirmiştir:
“Ödeme hizmeti sağlayıcıları, ödeme hizmetlerinin sunulmasında ve elektronik para ihracında kripto varlıkların doğrudan veya dolaylı olarak kullanılacağı bir şekilde iş modelleri geliştiremez, bu tür iş modellerine ilişkin herhangi bir hizmet sunamaz. Ödeme ve elektronik para kuruluşları, kripto varlıklara ilişkin alım satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti sunan platformlara veya bu platformlardan yapılacak fon aktarımlarına aracılık edemez.”
Bu Yönetmeliğin Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın yetki alanına giren konularda sınırlandırıcı olduğu bu sınırlandırmaya kripto varlık kavramına dahil olan token ve altcoin kripto varlıkları bakımından da geçerli olduğu düşünülmektedir.
6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun m. 3/ç hükmü uyarınca elektronik para, elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değeri olarak tanımlanmıştır. Bu tanım içindeki elektronik para kuruluşu ise m. 3/d hükmü uyarınca bu Kanun kapsamında elektronik para ihraç etme yetkisi verilen tüzel kişi olarak tanımlanmıştır.
Bu tanımdan kripto paranın bu Kanun kapsamında elektronik para teşkil etmediği anlaşılmaktadır.
Sermaye Piyasası Kurulu Karar Organı’nın 27/09/2018 tarih ve 47/1102 sayılı Kararı uyarınca yapılan duyuru şu şekildedir:
““Kripto Para Satışı” veya “Token Satışı” olarak da bilinen genellikle blok-zinciri teknolojisi kullanarak para toplamaya yönelik uygulamaların birçoğu Kurulumuzun düzenleme ve gözetim alanı dışında kalmaktadır. Dijital varlık satıcıları, belirli (bir proje veya şirketi finanse etmek gibi) ya da çoğu zaman belirsiz vaatlerle dijital varlık satışı gerçekleştirmektedir. Söz konusu dijital varlıklar itibari para ile alınabileceği gibi Bitcoin ve Ether gibi kripto paralar kullanılarak da alınabilmektedir. Tasarım açısından çok farklı türlere ayrılabilmekle beraber dijital varlıklar genellikle bir şirketteki payı, bir hizmete erişim hakkını, gerçek hayattaki bir varlığı, ürün veya hizmete ilişkin kullanım hakkını temsil etmektedir. Satış süreci sonrası toplanan paranın kullanımına ilişkin bilgiler izahnameye benzer bir doküman olan “white-paper”da yer almaktadır.”
Türk mevzuatı aşısından henüz açıkça yasaklayıcı bir düzenleme bulunmamakla birlikte 6415 sayılı Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanun, 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun ile 5337 sayılı Türk Ceza Kanunu m. 282 hükmünde düzenlenen suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama suçunun dijital para transferleri ile işlenmesi mümkün göründüğünden Mali Suçları Araştırma Kurulu mevzuatı bakımından suç teşkil edecek şekildeki dijital para transferlerinin yasaklandığının kabulü gerekmektedir.
Avrupa Hukuk Düzeninde Yeri
Avrupa Birliği’nde 2009/110/EC sayılı Direktifi ile elektronik para düzenlenmiştir. Avrupa Birliği Komisyonu blokzincir temelli uygulamalar bakımından Avrupa Birliği mevzuatının açık düzenlemeleri ile netleştirilmesi gerektiği görüşündedir. Bu bakımdan Avrupa Birliği üye ülkelerinde uyumlu mevzuat hükümlerinin tesis edilmesini temenni etmektedir (17).
Almanya
Yeni Fon Yerleşim Yasası’nın (Fondsstandortgesetz) 01.07.2021 tarihinde yürürlüğe girmesi planlanmakta ve bu sayede Almanya’daki yerel özel fonların portföylerinin %20’sine kadar Bitcoin gibi kripto varlıklara yatırım yapmasına izin verilmesi takiben kripto varlıklarının özel fonlara eklenmesinin mümkün hale getirilmesi yoluyla kripto varlıkların varlık sınıfı olarak yasal hale getirilmesi beklenmektedir (18).
Belçika
Belçika Merkez Bankası (Banque Nationale de Belgique) 15.01.2014 tarihinde kripto paraların yasal ödeme aracı veya elektronik para niteliğinde olmadığını beyan etmiştir (19).
Fransa
Fransız Ekonomi Bakanlığı’nın 04.12.2020 tarihinde yaptığı duyuruda kripto paraların henüz mevzuat tarafından düzenlenmediği bu sebeple dijital paralar ile kripto paraların açık hukuki statülerinin bulunmadığı kaydedilmiştir (20).
Hollanda
Hollanda’da resmi mali otoriteler tarafından henüz Bitcoin alım satımı düzenlenmemiş olup Hollanda Medeni Kanunundaki bağlamda para olarak nitelendirilmemektedir. Merkezi bir sisteme bağlı olmayan Bitcoin sanal para olarak da nitelendirilmemektedir (21).
İsviçre
Kripto para borsaları, lisanslı oldukları ve dolayısıyla FINMA (İsviçre Mali Piyasa Denetleme Kurumu) tarafından düzenlendiği sürece İsviçre’de yasaldır. Borsalar veya daha genel olarak, VASP’ler (Sanal Varlık Hizmet Sağlayıcıları), İsviçre’de yasaldır. Borsalar, AML (Kara Para Aklamanın Önlenmesi) ve CFT (Terörizmin Finansmanıyla Mücadele) konusunda Gelişmiş Durum Tespiti yapmalıdır. İsviçre’de AMLA (Kara Para Aklamayı Önleme Yasası) ile ilgili olarak sıkı KYC (Müşterinizi Tanıyın) kontrollerine uyulmalıdır (22). Sonuç
Türk hukuk sisteminde tüketicinin korunması ve kara para aklanmasının önlenmesi için kripto paraya ilişkin düzenlemeler Hazine ve Maliye Bakanlığı, Sermaye Piyasası Kurulu, Gelir İdaresi, Merkez Bankası ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun da çalışmalarıyla kanun teklifi aşamasındadır. Kripto paranın alım ve satımlarında denetim ve gözetim mekanizmaları, kripto varlık şirketleri için lisans ve asgari sermaye şartları ile teknik yeterlilik ve Sermaye Piyasası Kurulu lisans şartının getirilmesi gibi konulara düzenlemelerde yer verilmesi beklenmektedir. Avrupa ülkelerinin genelinde detaylı bir kripto varlık düzenlemesinin bulunmadığı ancak üye ülkelerin bu türden düzenlemelere sıcak baktığı anlaşılmaktadır. Bu noktada hangi üye ülkelerin kripto dostu düzenlemeler getireceği ilgiyle izlenmektedir.
(1) Mehmet Can Yumuşaker, Kripto Para ve Tipleri, Bitcoin Olgusu ve Muhasebesi, Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, C. 12, 2019, Sa. 18, s. 1009.
(2) Yumuşaker, s. 1010.
(3) Fatih Bilgili, M. Fatih Cengil, Bitcoin Özelinde Kripto Paraların Ticaret Şirketlerine Sermaye Olarak Getirilmesi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.XXIII, 2019, Sa. 3, s. 4.
(4) Bilgili, Cengil, s. 4.
(5) Şahin Çetinkaya, Kripto Paraların Gelişimi Ve Para Piyasalarındaki Yerinin Swot Analizi İle İncelenmesi, Uluslararası Ekonomi ve Siyaset Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi, C.2, 2018, Sa. 5, s. 16.
(6) Yumuşaker, s. 1011.
(7) Betül Üzer, Sanal Para Birimleri, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Ödeme Sistwmlwei Genel Müdürlüğü, 2017, s. 21 vd.
(8) Abdurrahman Çarkacıoğlu, Kripto-Para Bitcoin Araştırma Raporu, Sermaye Piyasası Kurulu Araştırma Dergisi, 2016, s. 55.
(9) Filiz Yüksel, Kripto Varlıklar ve IFRS Kapsamında Kripto Paraların Muhasebeleştirilmesi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, C. 13, 2020, Sa. 2, s. 432.
(10) Yüksel, s. 438.
(11) https://www.burcinyazici.com/coin-token-ve-altcoin-nedir-farklar-3646.html/
(12) https://www.burcinyazici.com/coin-token-ve-altcoin-nedir-farklar-3646.html/
(13) Yumusaşer, s. 1012.
(14) Üzer, s. 43 vd.
(15) Ayşe Esra Pirinççi, Yeni Dünya Düzeninde Sanal Para Bitcoin’in Değerlendirilmesi, Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 2018, Sa. 1
(16) R.G. 31456 16.04.2021
(17) https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/regulatory-framework-blockchain
(19) https://www.nbb.be/fr/articles/attention-largent-virtuel-comme-bitcoin
(20) https://www.economie.gouv.fr/particuliers/cryptomonnaies-cryptoactifs#
(21) https://www.lawyersnetherlands.com/open-a-cryptocurrency-company-in-the-netherlands
(22) https://www.coinfirm.com/blog/switzerland-crypto-regulations/